Dette temaet kan gi opplæring innan kompetansemål der eleven skal kunne:

• reflektere over korleis identitet, sjølvbilete og eigne grenser blir utvikla og utfordra i ulike fellesskap, og presentere forslag til korleis ein kan handtere påverknad og uønskte hendingar (samfunnsfag).
• identifisere og drøfte etiske problemstillinger knyttet til ulike former for kommunikasjon (KRLE)
• diskutere konsekvenser av utenforskap og forstå økonomisk og sosial verdi av arbeid på individ- og samfunnsnivå (Utdanningsval)

Forklaring til innhaldet i timen:

• Instruksjonar for lærar - Hemmeleg 9. trinn NN (PDF, 312 kB) eller
• Instruksjoner for lærer - Hemmelig 9. trinn BM (PDF, 338 kB)

Dette er eit tema mange ungdomar er opptekne av. Rykte og ryktespreiing har ein stor plass i mange ungdomar sine liv, og kan hindre dei i god utvikling. Mange ønskjer verktøy for å få til ein kvardag der det er mindre av slikt. I denne timen får dei moglegheit til å drøfte noko av dette i klassa.

Nokre elevar opplever mykje rykte om seg sjølv, eller «sanningar» om dei som ikkje er sanne. Dette kan vere svært vanskeleg å oppleve, og kan også føre med seg store vanskar med konsentrasjon og læring. Sjølv om ungdommane ofte gir uttrykk for at dei ikkje vil at vi vaksne skal engasjere oss i slike tema, kan det vere avgjerande at ein lærar eller andre grip inn og set ein stoppar for slike rykte. Her kan det vere vanskeleg «å bevise» kven som har sagt kva og ta utgangspunkt i dette. Eit godt alternativ kan vere at ein seier i full klasse eller til dei ein trur dette gjeld:

«Eg har forstått det slik at det vert snakka om at … (set inn rykte). Eg veit ikkje om dette stemmer og om de har noko med dette å gjere. Eg vel likevel å vere heilt tydeleg på at om dette hadde handla om meg så hadde det gjort frykteleg vondt. Eg forventar av dykk at de ikkje er med på å spreie slike rykte om nokon. Det er de for gode til. Forstått?» Ein slik tydeleg beskjed kan ha større effekt enn å prøve å nøste i kva som har skjedd og spørje elevar kva dei veit. Dette kan ofte føre til at ungdommane heller engasjerer seg i å forsvare seg, eller spreier nye rykte om kven som har sagt frå til lærar. Men tydelege beskjedar og tydelege forventningar frå lærarar dei har respekt for – det kan ha god effekt på mange.

Også snitching er med i timen. Dette er eit eksempel som viser kor viktig språket vårt er for korleis kulturen vår blir. Ordet snitching har ført med seg ein kultur der det å fortelje noko til nokon som kan hjelpe kan straffast på ulike måtar. Den som straffar er liksom ikkje den skuldige, fordi det er den som «snitchar» som har gjort noko gale. Dette har ført til store vanskar for mange ungdomar siste åra. Korleis kan vi hjelpe dei til å endre dette? Det å bli medviten språket sine konsekvensar og minne om at lovverket gjeld også i slike situasjonar vil vere viktig.

Det du skal ha med til denne timen er:

• Oppgave-Rykte (PDF, 312 kB) eitt ark til kvar gruppe eller
• Bokmål-Oppgave-Rykte (PDF, 460 kB)

Ungdomstida er krevjande for mange. Noko av det som plagar mange unge handlar om rykte og ryktespreiing. Ungdom kan kjenne seg makteslause i møte med «sanningar» om dei sjølve som slett ikkje er sanne. Som foreldre kan det kjennes som det er lite vi kan gjere. Det foreldre uansett kan gjere er å forsøke å forstå korleis dette opplevast for ungdommen og uttrykke forståing for at dette gjer svært vondt, og at det også kan hindre ungdommen i å få til ting ein elles ville klart og hatt lyst til. «Å late som ingenting» eller «stå opp for seg sjølv» kan kjennast umogleg, og er kanskje ikkje noko vi bør forvente av dei. Kanskje er opplevingane av ein slik grad at ein bør involvere skolen og sjekke om dette er ei mobbesak? Det utløyser rettar for ungdomen. Men ofte ønskjer ikkje ungdommen at vaksne engasjerer seg. Dei frykter at det berre blir verre av det.

Nokre gongar er det beste foreldre kan gjere å vente det ut saman med ungdommen sin. Forhåpentlegvis har ungdommen andre venner å ha det godt saman med. Aktivitetar som gir glede og meistring.

Andre gongar bør foreldre ta kontakt med skole, helsesjukepleiar eller politiet sjølv om ungdommen sjølv ikkje vil. Spesielt dersom det ser ut som dette er svært alvorleg, og at det i stor grad går ut over livet og kvardagen til ungdommen.

Elevane kjem nokre gongar til oss for å snakke om rykter om seg sjølv. Vi lyttar til det dei fortel og forsøker å hjelpe dei med dette. Kanskje er det noko ein kan rydde i? Nokon ein kan snakke med for å finne ut av dette og få rykta til å stoppe. Rykter spredd på nettet kan vere vanskelege å nøste i, og då kan det vere rett å inkludere fleire for å få stoppa det som skjer.

Å bere på hemmelegheiter kan vere ubehageleg, i alle fall vonde hemmelegheiter. Ein kan også kjenne seg viktig som får ta del i ein hemmelegheit, ein kan kjenne på at ein er til å stole på. Nokre gongar er det gode, fine ting ein deler og andre gongar er det meir komplisert. Ungdom blir gjerne fanga av at ein ikkje skal tyste/sladre om andre. 

Barn og unge har mange gongar behov for å snakke med vaksne om sine hemmelegheiter eller det dei veit om ein venn. Ungdommen sine tankar og sinn kan vere prega av dette og då kan dei bruke mykje energi på å skjule eller dekke over.  Då er det fint om dei kjem og snakkar med helsesjukepleiar. Saman kan vi finne ut kva som er lurt å gjere vidare.

Nokre gongar i ungdomstida kan opplevingar frå fortida innhente ein. Då kan ein kjenne på skuldkjensle for noko eller det kan vere noko vondt ein har opplevd. Vi ser at følelsar som skam, skuld og dårleg samvit kan vere knytt til slike hemmelegheiter.  

Hemmelegheiter kan handle om alvorlege hendingar som overgrep, vald og uheldige opplevingar og hendingar. Slike hemmelegheiter er helsesjukepleiar klar for å ta imot. Helsesjukepleiar har teieplikt. Helsesjukepleiar har også meldeplikt til ulike instansar som politi og barnevern i alvorlege saker, dette er noko helsesjukepleiar informerer den unge om. 

Uansett er det viktig at vonde opplevingar blir tatt tak i og jobba med. Vonde hemmelegheiter kan føre til uhelse og ubehag.