Nettbruk er eit tema som kan skape store konfliktar i familiar. Som vaksne veit vi kor viktig det er å vere der andre er, for å bli godkjent og inkludert. Når det verkar som alle andre er på sosiale media, eller spelar spel dei ikkje er gamle nok til, veit vi at dei grensene vi set, kan gjere vondt for barnet vårt, og risikere at dei skil seg ut. Samstundes har vi ansvaret for å vurdere kva som er bra for vårt barn. Ofte argumenter barn med «alle andre får lov til». Då er det nyttig om foreldre blir einige med andre foreldre om kva reglar som skal gjelde, og korleis ein skal handheve desse.

Mange ungdomar har misunna oss som vaks opp før sosiale media fantes. Det å sleppe å måtte vere «på» heile tida, kunne ha reelle pause frå det sosiale fellesskapet av og til. Mange av dei registrerer nemleg at nettlivet ikkje berre er bra for dei. Men dei kjenner seg «fanga i det» og tør ikkje melde seg ut. Og sjølvsagt er der ting dei likar godt også.

Det er mykje det er viktig at vi foreldre gjer med tanke på nettbruk:

• Som foreldre har vi ansvar for handlingane barna våre gjer. Dersom barnet vårt plagar andre barn på nett så har vi ansvar for at det stoppar og at barnet vårt gjer det som er mogleg for å reparere skaden som er skjedd. Vi har også ansvar for å passe på at barna våre er trygge på fritida si – også på nett. Korleis kan vi forhindre at skade skjer? Då må vi faktisk bry oss og engasjere oss i nettlivet til barna våre. Spørsmål vi kan stille er for eksempel: «Kan eg få sjå på litt av det du gjer på?» «Eg skal love å vere stille, men kan eg få kike litt mens du spelar i dag? Eg ville jo sett på viss det var ein fotballkamp?» «Har det skjedd noko spennande på nettet i dag da?» «Har du møtt nokon nye venner på nett i det siste? Fortell» «Det er viktig for meg at du er snill med andre også på nett. Eg veit det kan vere vanskelig når ting er anonymt. Synes du at du klarer å få det til? Kan eg få sjå litt korleis de pratar med kvarandre inne på desse sidene?» «Korleis har du hatt det på nett i dag?» «Veit du om nokon som ikkje har hatt det bra på nett i dag? Fortell.»

• Vi må sikre at barnet vårt har ein balanse mellom livet på nett og livet utan nett. Barn treng mykje søvn. Vi må ta ansvar for at barn ikkje brukar mobil etter leggetid, og helst ikkje i timen fram til leggetid heller. Og barn treng fysisk aktivitet. I staden for å lage avtalar om kor lang tid ein får bruke på nett kan det vere lurt å lage avtalar om kor mykje ein skal ha vore fysisk aktiv, og kva ein eventuelt skal ha gjort av lekser, deltatt ved måltid eller liknande, - før ein får vere på nett igjen. Det å vere fysisk aktiv gjer at ein blir betre å spele også, så det går an å bruke positiv oppmuntring til dette.

• Vi må sørge for at barna våre tør å fortelje det til oss dersom dei blir utsette for vonde opplevingar på nett. Dersom dei trur vi blir sinte eller tek frå dei mobil eller data når noko har skjedd, risikerer vi at dei ikkje fortel det til oss om dei til dømes vert utsett for nettovergrep. Barn og unge kjenner seg ofte heilt avhengig av å vere på nett, og vil ikkje risikere å miste denne tilgangen sjølv om skumle eller fæle ting skjer. Difor må vi forsikre barna våre om at dei kan fortelje oss alt. Og at når dei gjer det, så vil vi støtte dei og saman finne løysingar som gjer at dei kan kjenne seg trygge. Og vi må forstå at desse løysingane ikkje bør vere at dei ikkje får vere på nett lenger. Då er det betre at vi er der saman med dei.

• I tillegg er det viktig å vere ein god rollemodell. Mange barn og unge er skuffa over opplevinga av at foreldra er meir opptekne av mobilen sin enn av dei. Foreldre kan vere fysisk til stades, men ha fokus på heilt andre ting enn barnet. Lær barnet å ha kvalitetstid saman utan skjerm! Det treng vi menneske for å ha god psykisk helse. Vi bør også vere gode rollemodellar når det gjeld bildedeling. Mange foreldre er alt for ukritiske til kva dei deler om barna sine på nett. Er dette noko barnet ditt eigentleg ønskjer eller har godt av? Mange barn ville ikkje samtykka til deling om dei hadde hatt reelle val. Kanskje seier dei ja, men mest fordi dei ser det er viktig for mamma eller pappa? God rollemodell kan vi også vere ved å tenke over korleis vi omtalar andre, både på nett og ved middagsbordet.

Sjå gjerne på desse filmane og lenkene for meir om det å vere foreldre til barn på nett:

"Snakk med barn om spillet", frå Blå Kors Norge

"Voksne skaper vennskap - på nett" frå Utdanningsdirektoratet

"Uploaded" frå Medierådet for Børn og Unge i Danmark. Barn har rett til å seie nei til at foreldre deler bilder og informasjon om dei på sosiale medier. 

• Her kan du lese om nettovergrep i sida til Redd Barna 
• Barnevakten.no sin informasjon til føresette 
• Barn og sosiale medier | Bufdir

Korleis elevane har det heime og på fritida påverkar korleis dei fungerer på skolen. Dei fleste lærarar veit difor at elevar sine liv på nettet angår skolen i stor grad. Nokon gongar oppstår det konfliktar mellom elevar på nett som blir med inn i skolekvardagen, eller omvendt. Andre gongar fortel elevar om skremmande opplevingar på nett til læraren sin i staden for å seie det heime.

Det vi som skole må handtere av nettrelatert aktivitet er til dømes:

Konfliktar mellom elevar, mobbing eller utestenging på nett:

Målet med konflikthandtering er å finne løysingar som alle dei involverte kjenner seg ivaretekne av. Før ein kan snakke fram løysingar bør ein anerkjenne følelsane til dei involverte. Ved å uttrykke forståing for korleis dei ulike har opplevd situasjonen regulerer ein følelsane og har dermed eit betre utgangspunkt for å samtale.

Ein skulle kanskje tru at når konfliktar, mobbing og utestenging føregår på nettet så vil det vere enkelt å bevise kva som har skjedd digitalt. Slik er det oftast ikkje. Det kan like ofte handle om det som ikkje blir skrive, ikkje blir sendt til alle, nyanser i bruk av ord/bilde/emojis som gir rom for tolking. Kjernen til å kome vidare blir derfor framleis opplevingane til dei involverte.

Når vi ikkje kan «bevise» at nokon har gjort noko slemt, kan det vere nyttig å ta tilnærminga: «Dersom eg hadde fått denne meldinga ville eg tenkt/følt slik eller slik… Difor vil eg ikkje at de skal sende slike meldingar». Då set ein grenser for åtferd utan å seie at sendaren har hatt negativ hensikt. Det at mottakar har grunn til å oppleve dette krenkande/vondt/utsøtande er god nok grunn til å sei at det ikkje er greitt.

Elevar som får tilsendt eller sender ulovlege bilde av andre:

Det har vore mykje fokus på personvern og bildedeling siste åra fordi «alle» no går rundt med kamera på mobilen og har moglegheit til å både ta, ta i mot og sende bilde. Vi har sett mange stygge eksempel på barn som har blitt krenka slik, og barn som har krenka andre utan å tenke så mykje over at det var det dei gjorde. Når barn kjem over den kriminelle lågalder er det fleire som har fått slike saker på rullebladet sitt.

Det å sende vidare eit bilde dei sjølv har fått, er i verste fall definert som «Fremstilling av seksuelle overgrep mot barn eller fremstilling som seksualiserer barn» §311 i straffelova  Barn er barn i denne samanheng opp til 18 år. Når vi på skolen får høre om uønska bildedeling må vi difor også vurdere om det vi hører om er kriminelt. Også om eleven er under 15 år. I alvorlege saker bør du kontakte politiet si førebyggande avdeling før du gjer noko meir. Då kan det vere viktig å sikre bevis gjennom telefonane til dei involverte mellom anna.

Les meir om ulovlege nakenbilder på barnevakten sine sider her. Eller sjå denne filmen frå Kripos.

I mindre alvorleg saker vil det ofte vere godt nok at vi har ein samtale med dei involverte partane, eventuelt saman med foreldra. Vurder om dette kjem under opplæringslova §9a på ein slik måte at det krev at skolen følger opp med tiltak.

La begge partar få fortelje sin versjon av historia og bekreft dei følelsane du høyrer ligg i deira oppleving. Uttrykk forståing for at slikt kan skje, men ver tydeleg på kva som uansett ikkje er greitt. Finn ut saman med elevane kva dei som krenker kan gjere framover, for at den som vart krenka skal kjenne seg trygg. Å seie unnskyld er ikkje det viktige. Det som er viktig er at ein viser at ein har forstått at ein har gjort noko som blei dumt for andre, at ein tek ansvar for det ein har gjort og viser over tid at ein ikkje gjer det igjen.

Elevar som fortel om nettovergrep

Om elevar fortel deg om overgrep dei eller andre har opplevd på nettet, bør du tenke på å sikre digitale bevis. Desse kan bli viktige for å finne ut kva som har skjedd, få stoppa framtidige overgrep og vere bevismateriale i ei mogleg rettssak. Ta gjerne bilde av det eleven viser deg med din eigen mobil, så veit du at det vert tatt vare på uavhengig av kva eleven sjølv gjer med det. Ring gjerne politiet så fort du har høve til det og få vite korleis du skal gå fram vidare.

Trygg eleven på at det aller viktigaste no er at eleven sjølv, og eventuelt andre dette går ut over, ikkje vert utsett for noko som er farleg, og at overgripar vert funnen og stoppa.

Eleven vil kanskje vere redd for kva som skjer med seg sjølv, andre og eventuelt med telefonen sin eller pc-en. Kanskje vil eleven også vere redd for kva foreldre vil seie, eller andre vil tenke og meine. Eleven har gjerne allereie gjort noko hen angrar på for å unngå vidare overgrep, eller før det blei ein overgreps-situasjon. Difor er det viktig å uttrykke forståing for denne uroa, samtidig som ein er tydeleg på at det viktigaste er at overgrepet blir stoppa. Også fordi overgripar kanskje gjer dette med fleire som då også kan få hjelp.

Etter kvart som elevane vert eldre vert det sosiale livet på nettet ein stor og viktig del av livet deira. Dette kan vere heilt topp for mange, men vi veit også at mykje som skjer på nettet ikkje er bra for dei.

Elevane kan gjerne kome og snakke med oss om ting som har skjedd på nett som gjer vondt for dei, eller som dei opplever vanskeleg. Det er mykje skummelt som skjer på nett, og mykje kan vere vanskeleg å fortelje foreldre om.

Nettet er også ein arena der større barn kan prøve ut sin gryande seksualitet. Dei finn fram til porno, dei får tilsendt nakenbilde, og dei blir bedt om å sende bilde av seg sjølve der dei framstiller egen kropp seksuelt. På ulike sosiale medium dukkar det opp nye trendar og utfordringar til dei unge mykje før vi vaksne klarer å fange det opp og forhindre dei frå å delta. Mange slike trendar og utfordringar kan vere farlege for elevane.

Ofte er vi helsesjukepleiarane av dei første som får vite slikt, fordi elevar kjem og fortel om dette. Det kan opplevast skummelt, ekkelt, flaut eller vanskeleg for dei. Her blir dei møtt med samtale om kva dei har opplevd, og prat om kva som er lurt å gjere vidare. Heime er mange redd dei vil bli møtt med grenser og sanksjonar som inndraging telefon og nett-tilgang. Også i slike samtalar må helsesjukepleiarane heile tida vurdere i kva grad vi kan ha teieplikt om det elevane fortel, eller om vi må informere heim og skule for å ivareta eleven si tryggheit. Noko av det elevar fortel om er kriminelle handlingar og då må vi også informere politiet.