Alle heile tida

Det er ikkje all mobbing vi ser. Barn forstår tidleg at dette ikkje er lurt å vise til oss vaksne. Samtidig er det ein del som skjer medan vi er der også. Det kan vere kommentarar, blikk, knuffing, ta frå andre leiker eller ting, truande kroppsspråk. Desse tinga bør vi alltid gripe inn og stoppe med omsorgfull kontroll når vi legg merke til det. Om alle vaksne gjer det, har elevane det tryggare saman.

Når du skal gripe inn og stoppe mobbing/utestenging bør du vere roleg, trygg og god i møte med alle elevane i situasjonen. Går gjerne heilt bort til dei og:

1. Stopp med omsorg:

• «Stopp dette er ikkje greitt!»
• «Når du gjer/seier sånn kan (namn) bli lei seg/få vondt»
•  «Det er ikkje sikkert du meinte å gjere noko slemt, men å sei/gjere sånn, følast vondt for den det går ut over.»

2. Valider følelsen til eleven det gjekk ut over

• «Dette såg eg vart dumt/vondt for deg.
• Eg forstår godt om du kjenner deg trist/sint/såra/redd/anna følelse no»

3. Reflekter med elevane for å finne behovet bak handlinga:

Sjå undrande ut, men ikkje direkte på elevane:

• «Hm, eg lurer på kva (namn) hadde lyst til eigentleg, sidan (namn + det eleven gjorde/sa)?»

Kom med egne forslag som viser forståelege, moglege behov bak handlinga:

• «Kanskje (namn) hadde lyst å vere med å leike? Eller kanskje noko var urettferdig? Eller kanskje (namn) hadde sett for seg at det skulle vere på ein annan måte?»

La elevane kome med eigne forslag om dei vil, men ikkje press dei til å svare.

4. Valider behovet som førte til handlinga:

• «Eg forstår at du vart sint.»
• «Eg forstår godt at du også hadde lyst å vere med.»
• «Eg forstår at de hadde lyst å gjere akkurat det same som i går.»

5. Reflekter med elevane for å finne gode handlingsalternativ som dekker behovet:

Start med eigne forslag, og sjå om elevane kjem på nokre dei også.

• «Det er heilt greitt å ha lyst til …, men ikkje å (handlinga som vart gjort). Neste gong du har lyst til dette kan det kanskje vere lurt å …?»

Avslutt gjerne med å trene på korleis det kan gjerast i situasjonen.

Plakat - korleis gripe inn mot mobbing - nynorsk (PDF, 120 kB) eller Plakat - hvordan gripe inn mot mobbing - mobbing (PDF, 121 kB)

Når barn blir eldre kan dei betre skjule det dei seier og gjer som kjennest vondt og ekkelt for andre. Det gjer det vanskelegare å for oss vaksne å oppdage og gripe inn. Noko kan vi likevel sjå eller høyre, og då bør vi sjekke det ut og stoppe det med omsorgsfull kontroll. Noko av det vi alltid bør legge merke til er kommentarar og blikk mellom elevane som kan verke sårande/krenkande. Her kan det vere lurt å først konsekvent prøve med generell, vennleg stopping:

• «Vent litt! – Denne type kommentarar vil eg ikkje høyre. Det kan godt hende de ikkje meiner noko vondt med det, men hadde eg fått slike kommentarar ville eg kjent meg utrygg og opplevd at det gjorde vondt. Vi snakkar til kvarandre på hyggelege måtar i denne klassa. Ok?» (Avslutt med vennleg smil som viser at du ikkje er sint på nokon, berre minner om korleis de skal ha det.)

• «Vent litt! – Sånn himling med augene og blikk som viser at andre er teite/dumme vil eg ikkje sjå her. Det kan godt hende de ikkje meiner noko vondt med det, men hadde slike blikk blitt retta mot meg hadde eg kjent at dei gjorde vondt. Vi ser på kvarandre med respekt og snille blikk her i denne klassa. Ok?» (Avslutt med vennleg smil som viser at du ikkje er sint på nokon, berre minner om korleis de skal ha det.)

Når de har gjort dette nokre gongar bør dei fleste ha slutta. Om enkelte likevel fortset tek du ein vennleg prat med eleven utan at andre høyrer på. Målet med samtalen er å finne ut kva behov som ligg bak denne veremåten, og finne andre måtar eleven kan få dekt behovet sitt på:

• «Du, eg har lagt merke til at du framleis sender sånne kommentarar/blikk som eg har sagt at de skal slutte med. Det er ikkje sikkert du meiner noko vondt med det, men dersom det var meg kommentarane/blikka var retta mot ville eg opplevd dei vonde. Derfor er det viktig at du klarer å slutte med det.
• Men så har eg tenkt; når du seier/gjer slike ting må det vere fordi det dekker eit behov som kjennest viktig for deg. Mest sannsynleg har du ikkje tenkt på det slik sjølv, men oftast er det derfor ungdom plager andre. Det kan kjennast som det er viktig å ha makt, kontroll eller ha det morosamt, men eigentleg handlar det ofte om at noko ikkje er heilt bra for eleven sjølv. At eleven har det vondt inni seg, er utrygg på kva andre eigentleg tenker om dei, eller for den del kan det handle om å oppleve skolen som kjedeleg eller vanskeleg. Kva tenker du om dette? Kva er det du eigentleg treng som gjer at du seier eller gjer ting som kan kjennest vondt for andre?»

Det er truleg at eleven ikkje har eit godt svar på dette. I alle fall ikkje i første samtale. Så de kan godt avslutte samtalen med at du ber eleven tenke litt på dette, og så snakkar de saman igjen om nokre dagar. Du bør vise eleven at du ønskjer å hjelpe slik at eleven får det bra og dermed klarer å slutte med det som går ut over andre.

Følg opp som avtalt, og lag avtalar med eleven om korleis de kan forsøke å dekke dei behova som ligg bak veremåten. Er det noko du kan gjere annleis som vil vere hjelpsamt for eleven? Har eleven bruk for nokon å snakke med? Treng eleven hjelp med noko som er vanskeleg?

Legg merke til om eleven forsøker å endre veremåte og støtt ungdomen i dette. Små blikk og anerkjennande nikk kan vere nok. Også små blikk som minner om det de har snakka om når eleven gløymer seg.

Husk den det går ut over:

Om det er nokre enkeltelevar desse handlingane ofte går ut over, bør du også snakke med desse. Dei treng å få vite at du legger merke til det, at du forstår at slike kommentarar gjer vondt. Spør korleis eleven opplever dette, og om det berre er i timane eller om det også er elles i kvardagen. Eleven kan vere redd for å «snitche» eller for at det vil bli styr og få konsekvensar dersom eleven er ærleg med deg. Du kan trygge eleven på at du ikkje vil formidle vidare det som blir sagt til dei som plagar eleven, eller til foreldre, utan at det er avtalt. Eleven treng likevel å vite at du eller andre på skolen vil ta tak i dette slik at eleven slepp å ha det slik.

For meir om korleis hjelpe dei som mobbar eller dei som opplever mobbing – sjå Individ ved behov.

Forskarar anbefalar omsorgsfull kontroll som måte å regulere elevar si åtferd på. Skolane må ha reglar og vere strenge med at desse vert fulgte, men samtidig gjere dette med omsorg. 

Balansen mellom å vere tydeleg og streng, og samtidig la elevane forstå at du vil dei vel, er ikkje like lett for alle. I filmen vår God vaksen for barn - YouTube anbefalar vi at den vaksne sjekkar og justerer eigen tilstand før ein gjer ting som å gripe inn og stoppe mobbing. Det treng ikkje ta lang tid. Pust, bestem deg for å vere roleg, snakk med mild, vennleg stemme - og vis eleven at du vil den vel. I filmen Grensesetting som fremmer god utvikling - YouTube får du fleire tips til korleis du kan sette dei grensene du må, og samtidig møte barnet/ungdomen slik at eleven kan gå vidare utan skam eller andre vonde følelsar som kan auke sjansen for at eleven fortsetter å gjere det vi ikkje ønskjer.

Det viktigaste vi skal oppnå når vi snakkar med elevar som mobbar andre, er at dei klarer å slutte med det. Om vi er for strenge, harde og konfronterande i møtet med eleven gir det ofte andre resultat enn vi hadde tenkt. Det kan føre til større problem for den mobbinga går ut over, det kan føre til at den som mobbar får det vanskelegare i livet sitt - og dermed i enda større grad gjer ting som går ut over andre. Når vi derimot møter eleven med tydelege grenser, og samtidig viser omsorg og vilje til å støtte og hjelpe - då har eleven større sjanse til å greie å endre åtferd.